مجتمع حفظ ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین در پی عقد تفاهمنامه بین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی تهران و انتقال اسبهای مرکر خجیر به رشت، تأسیس شد.
مجتمع حفظ ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین
مقدمه:
اسب کاسپین (Caspian Horse) اسبي كوتاه قد و زيباي ايراني است كه به خطه شمال و جنگل هاي حاشیه دریای خزر تعلق دارد و به عنوان يكي از نژادهاي پايه در سطح بين‌المللي شناخته شده است و ذخیره ژنتيكي بسيار ارزشمندی محسوب مي‌شود.
تحقيقات علمي، كاسپين را به عنوان جد اسب اصيل خوزستان (عرب) و يكي از 4 جد اوليه اسب‌هاي امروزي معرفی می کند و بر خلوص ژنتيكي آن صحه گذاشته‌است. تعداد اين نژاد در جهان 1300 راس و در ايران حدود 1000 راس تخمين زده می شود و به عنوان يك نژاد در معرض خطر انقراض می باشد.
اين ذخيره ژنتيكی باارزش، نژادی بسيار مناسب جهت آموزش سواركاری كودكان و نوجوانانبوده وقابليت آموزش پذيری و هوش بسزايی دارد. اسب کاسپین از شاهکارهای خلقت و در آفرینش بی نظیر است، این حیوان با وجود قدی کوتاه یعنی ۹۰ تا ۱۲۰ سانتیمتر به یک اسب با تناسب بدنی کامل شباهت دارد.
براساس برنامه راهبردي تحقيقات حفظ ذخاير ژنتيكي دامي كشور، حفاظت از ذخاير ژنتيكي دام بومي موجود كشور در محيط هاي طبيعي (آشيانها) (حفاظت به روش in situ) باید صورت گیرد.
استان گیلان خاستگاه اصلی اسب کاسپین بوده و در حال حاضرتعداد 29000 راس اسب در آن وجود داردکه براساس مطالعات اولیه انجام شده توسط معاونت بهبود تولیدات دامی سازمان جهاد کشاورزی استان، تعداد400 راس آن از نظر فنوتیپی شباهت های زیادی به اسب کاسپین دارند.
خوشبختانه در مورخ 15/10/1388 در محل سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی (وزارت جهاد کشاورزی) جلسه ای با حضور معاون محترم تحقیقاتی سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی، معاون محترم پژوهشی موسسه تحقیقات علوم دامی کشور، معاون محترم مدیر کل دفتر هماهنگی طرح های تحقیقاتی، روسای محترم مراکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی تهران و گیلان و ریاست محترم مجتمع تحقیقاتی خجیر در محل دفتر هماهنگی طرح های تحقیقاتی سازمان سازمان تحقیقات،آموزش و ترویج کشاورزی تشکیل شد.
در این جلسه به منظور توسعه تحقیقات کاربردی و استفاده بهینه از توانمندی های موجود در کشور در زمینه اسب کاسپین و در راستای دستیابی به اهداف عالیه برنامه راهبردی تحقیقات حفظ ذخایر ژنتیکی دامی کشور(اسب کاسپین)، که تاکید بر حفاظت از ذخاير ژنتيكي دام بومي موجود كشور در محيط هاي طبيعي (آشيانها) (حفاظت به روش in situ) دارد، برگزار گردید و مقرر شد در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان تحقیقات در زمینه اسب کاسپین انجام شود.
متعاقب آن تفاهمنامه همکاری متقابل علمی و پژوهشی بین مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی گیلان و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی تهران منعقد شد. براساس توافقات به عمل آمده، مرکز تحقیقات تهران آمادگی خود را برای انتقال بخشی از امکانات خود از جمله تعداد 50 راس اسب کاسپین به استان گیلان اعلام نموده است.
حال که زمینه های لازم برای توسعه همکاری های علمی و پژوهشی در زمینه اسب کاسپین مهیا شده است، لازم است از این فرصت در راستای توسعه استان گیلان استفاده بهینه نمود، تا در آینده ای نزدیک بتوان در سطح کشور و جهان، به ویژه کشورهای حاشیه دریای خزر در باره اسب کاسپین حرف اول را زد. امروزه تنها كشورهایي توانایي توسعه صادرات و افزايش درآمدهاي ارزي را دارند كه مزيت هاي اقتصادي خود را شناخته و در جهت تقويت آنها بكوشند.
تاریخچه:
اسب کاسپین زمانی در ایران قدیم (شمال ایران) و ترکمنستان به صورت بومی زندگی می کرده است. در تمام مقالات و کتاب هایی که در مورد پیدایش و تکامل اسب امروزی به نگارش در آمده است از آن به عنوان اسبهای اولیه تیپ چهارم از آن یاد شده است.
تحقیقات به عمل آمده بر اساس آزمایشات انجام شده بر روی استخوانهای به دست آمده در مناطق باستانی ایران و ترکمنستان و همچنین آنالیز ژنتیکی خون نژادهای مختلف اسب از سراسر دنیا نشان می دهد که اجداد عمده اسبان مشرق زمین از اسبهای ترکمن و اسب کاسپین می باشند. این نظریه زمانی جنبه علمی به خود گرفت که دکتر گاس کاتران از دانشگاه کنتاکی آمریکا که همواره در زمینه تحقیقات ژنتیکی اسب و آنالیز DNA و مارکرهای ژنتیکی بر روی اسبهای ترکمن و کاسپین پیشقدم بوده است، بر اساس آزمایشات خود تائید کرد که این دو نژاد منشاء تمام اسبهای شرقی می باشند.
شواهدی وجود دارد که اسب کاسپین در ایران از چهار هزار سال قبل از میلاد پرورش می یافته است. شواهد ژنتیکی، گرافیکی و استخوان شناسی و نقوش سنگی روی پلکان های تخت جمشید و مهرها و مجسمه های بر جا مانده از آثار تمدنهای باستانی همگی دال بر وجود اسب کاسپین از زمان های دور می باشد.
رابرت كورنوك از اعضاي B.A.S.E Institute در تحقيقي به نام كوه‌هاي گمشده نوح كه در كتابي با همين نام منتشر شد اسب کاسپین را يكي از حيواناتي معرفي مي‌كند كه از كشتي نوح(ع) پياده شده است. او تحقيقات و كشفيات متعددي دارد و سرنخ‌هايي از حقانيت تورات و انجيل را در آثار باستاني دنبال مي‌كند.
او بازديدهاي متعددي از ايران داشته و نواحي كوهستاني واقع در شمال ايران را محل توقف كشتي نوح مي‌داند. پايين همين كوه‌ها مناطقي است كه اولين باقيمانده‌هاي اسب کاسپین در آنجا كشف شد. اين ناحيه به اعتقاد بسياري از متخصصان، خواستگاه تمدن بشري است.جالب اينجاست كه دوره زماني و محل تقريبي كشتي نوح با محل پيدايش اسب کاسپین كاملاً مرتبط است. پس جاي شگفت نيست كه آن را اسب فراموش شده كشتي نوح بدانيم.
اسب کاسپین حيواني كه بيش از 1000 سال در لابلاي برگ‌هاي تاريخ پر فراز و نشيب ايران زمين مفقود بود و گمان مي‌رفت كه نسل آن منقرض شده باشد، در نيمه‌ي دوم قرن بيستم هم‌چون ستاره‌اي دنباله‌دار اما در حال افول خودنمايي كرد.
مرحوم لوئیز فیروز در سال 1343 با انگیزه دستیابی به اسبان مناسب جهت آموزش سوارکاری و سواری آزاد به کودکان و نوجوانان به شکل تصادفی این اسب را شناسایی نمود و آن رااسبچه خزر نامید. در تحقیقات گسترده بعدی نام این حیوان به ” اسب مینیاتوری دریای خزر” و در نهایت به “اسب خزر یا اسب کاسپین ” تغییر یافت. اکنون بعد از گذشت بیش از ۴۰ سال این اسب که روز به روز به تقاضای جهانی آن افزوده می شود، بازار پررونقی در داخل ایران ندارد.
بين سال‌هاي 1344 تا 1372 هـ ش (1965- 1993 ميلادي) در مجموع 31 رأس اسب خزر (11 نريان و 20 ماديان) از ايران به طور قانوني صادر شد. (28 رأس به انگليس و 3 رأس به آمريكا). از سال 1372 تاكنون هيچ کاسپینی صادر نشده و گسترش بين‌المللي نژاد بر پايه همين مواردصادر شده صورت گرفته است.
وظایف و اهداف احداث مجتمع :
– ارتقای جایگاه علمی و اقتصادی استان در کشور
– انجام تحقیقات کاربردی در خصوص اسب کاسپین و تولید دانش فنی
– حفظ ذخایر ژنتیکی در معرض خطر اسب کاسپین درآشیان ها و خاستگاه آن(In situ)
– ایجاد و توسعه فضای اکوتوریسم در استان گیلان
– برنامه ریزی و توسعه صادرات اسب
– آموزش و توسعه ورزش سوارکاری در استان گیلان
– ارایه مقالات علمي
– اجراي پايان نامه‌هاي فوق ليسانس و دكترا در گرايش اسب با همكاري دانشگاهها و مراکز آموزش عالی
– برگزاری همایش های علمی، جشنواره های اسب کاسپین در استان
– برگزاري كارگاه‌هاي علمي و آموزشي
– برگزاری مسابقات سوارکاری
– انتشار كتاب
– شناسايی بيماري های اسب
– مطالعات اقتصادی اجتماعی در راستای بهبود و توسعه صنعت پرورش اسب
– مديريت پرورش و افزايش راندمان توليد مثلی و كاربرد علوم بيوتكنولوژی در راستای توسعه اين نژاد
محورهای تحقیقاتی اسب کاسپین:
شناسايي خصوصیات و توانمندي هاي اسب کاسپین
تغذيه اسب و معرفی منابع خوراک دام جدید
مديريت پرورش و رفتارشناسی
ژنتیک و اصلاح نژاد، بیوتکنولوژی
تعيين ظرفيت‌هاي ورزشي و فيزيولوژي اين نژاد
تعيين فاكتورهاي توليد مثلي و افزايش بهره‌وري در راندمان توليد اين نژاد
روش های بهینه تجاری سازی
حفظ ذخایر ژنتیکی اسب کاسپین:
وجود تنوع ژنتيكي در اسب کاسپین يكي از ويژگيهاي مهم اين دام مي باشد كه با بهره گيري از آن در اصلاح نژاد و آميخته گري مي توان برای تولید اسب های برتر از نظر فنوتیپی برنامه ريزي نمود.
اولين مرحله اصلاح نژاد در هر توده ژنتيكي دامي شناسايي توانائيها و استعدادهاي بالقوه آن توده از نظر صفات اقتصادي(توليد مثلي ،صفات ظاهري، تیپ بدن و آموزش پذیری) و مشخصات نژادي آن مي باشد كه براي شناخت صحيح اين ويژگيها مي بايست ضمن تعيين هويت دامها،نوع و تعداد صفات كاربردي كه بشترين ارتباط را با بهره اقتصادي دامها دارند مشخص كرده و با بررسي آنها برای بهبود وضعيت اقتصادي پروش دهندگان اسب در استان قدم هاي مؤثر برداشت.
نژاد اسب کاسپین دارای جایگاه ویژه جهانی است. بررسی شجره فیلوژنی و روند تکامل نژادی اسب خزر نشانگر این است که این نژاد سر منشاء تعداد زیادی از نژادهای مطرح امروزی شامل عرب، ترکمن، کرد، آخال تکه، بارب، تاروبرد و … می باشد. بنابر این حفظ این نژاد منحصر به فرد، هدف اصلی برنامه های تحقیقات ژنتیکی و اصلاح نژاد اسب خزر می باشد. مدیریت ژنتیک گله، امکانات وسیعی را جهت اهدافی فراهم می کند که شامل بندهای زیر می باشد:
1- آموزش در سطوح بالا و همچنین تائید ارزیابی های مدیریت ژنتیک گله به منظور ارائه مشاوره ژنتیکی صحیح و معتبر.
2- توانائی انتخاب برترین اسپرم از میان بهترین اسب ها.
3- انتخاب های صحیح و نا اریب تلاقی ها بر پایه اهمیت تولید بهترین صفات، جهت افزایش طول عمر و ماندگاری اسب در گله.
4- دنبال کردن اهداف پایدار از نسلی به نسل دیگر در گله با استفاده از شاخص انتخاب جامع تلاقی ها جهت ثبات استحکام و افزایش قدرت بدنی بیشتر در گله.
5- انعطاف پذیری جهت تداوم اهداف گله از طریق انتخاب.
6- بالاترین کنترل همخونی گله.
7- اهمیت در نظر گرفتن صفات پدر / پدر بزرگ مادری / پدر پدر بزرگ مادری.
اولویت های تحقیقاتی اسب کاسپین
استفاده از ژنتیک مولکولی و سیتوژنیک جهت شناسائی و طبقه بندی توده های اسب خزر و مطالعات شجره شناسی.
شناسائی خصوصیات ژن های مهم اسب خزر.
ایجاد لاین های اسب خزر با استفاده از روش های ژنتیک مولکولی.
تکثیر غیر جنسی اسب خزر.
تعین جنسیت جنین با مارکرهای مولکولی یا روش های سیتو ژنیک.
بررسی و شناسائی خصوصیات فنوتیپی و توانمندی های ژنتیکی اسب خزر.
بررسی و تحقیق به منظور دستیابی به آمیخته های مناسب اسب خزر با اسب های دیگر.
بررسی ارزش ژنتیکی آمیخته های اسب خزر با اسب های دیگر.
تشکیل کتاب انساب و بانک اطلاعات اسب خزر
با توجه به اینکه هم اکنون در کشورهای مختلف که اسب خزر پرورش می یابد انجمن های مردم نهاد تاسیس شده و اقدام به ثبت اسبان خزر می نمایند حتی انجمن کاسپین انگلستان نیز یک NGO است که فعال می باشد.
متاسفانه در خود ایران که خاستگاه این نژاد است انجمن آن وجود ندارد و لیست اسبان خزر کشور همه ساله باید همراه با فولیکول موی آن ها به انگلستان ارسال گردد تا در قبال اخذ هزینه ثبت گردد که معلوم نیست در چند سال آینده مالک معنوی این اسب را ایران بدانند یا نه؟ چون با داشتن DNA همه اسبان ایران و تکنیکهای علمی پیشرفته باید انتظار کپی برداری و… از اسبان داخل کشور را داشت.
لذا تشکیل کتاب انساب و بانک اطلاعات اسبان خزر در داخل کشور ضرورتی غیر قابل انکار است با توجه به فراهم بودن امکانات جهت میکروچیپ گذاری و ثبت اسبان خزر در بانک اطلاعات در داخل کشور قدم اول در ثبت اسبان خزر انجام پذیر است و قدم دوم که انجام آزمایش DNA و تایید نژاد اسب خزر می باشد نیز با توجه به اعلام آمادگی چند آزمایشگاه خصوصی و… در صورت پیگیری و تخصیص بودجه امکان پذیر است.
سواركاري كودكان:
ويژگيهاي بدني و رفتاري كاسپين منحصر به فرد و بي‌نظير است. در دنيا اسباني با جثه کاسپین كه براي سواري كودكان مناسب باشند زيادند اما هيچكدام داراي تناسب بدني نيستند.
دست و پاي كوچك، سر بزرگ، بدن درشت ، زمخت ، و گوشتالود در اكثر آنها صفتي بارز است اين‌ها را پونيpony مي‌نامند همان نامي كه در ابتدا به کاسپین داده شده بود. چرا كه قد کاسپین هم مثل پوني‌ها كمتر از 130 سانتي‌متر است اما تناسب بدني خيره‌كننده، چالاكي و زيبايي کاسپین ، يعني همان صفاتي كه منجر به بازاريابي آن شد، در هيچ‌يك از پوني‌ها ديده نمي‌شود.
کاسپین تمام ويژگيهاي يك اسب عرب را داراست. همين امر نيز در گسترش بين‌المللي نژاد بسيار موثر واقع شد. قدرت پرش فوق‌العاده از موانع ،و چالاكي آن بي‌نظير اما در عين‌حال مهربان و تربيت‌پذير است. با ورود کاسپین ، انگليسي‌ها آن را بسيار برتر از نژادهاي پوني خود يافتند و در مجموعه‌هاي سواري كودكان به كار گرفتند. بر خلاف ايران كه آموزش سواري تنها با اسب‌هاي معمولي صورت مي‌گيرد، آنها از پوني‌ها براي آموزش سواري كودكان استفاده مي‌كنند.
بدين‌ترتيب هم آموزش سواري به كودك ونوجوان ساده و كم‌خطر مي‌شود و هم قدرت تسلط و كنترل مناسب حيوان براي كودك وجود خواهد داشت. اسب‌هاي کاسپین در سواري كودكان بي‌نظيرند. كسب جوايز بسيار زياد در رقابت‌هاي ورزشي در كشورهايي دارنده کاسپین مؤيد قابليت ورزشي كم‌نظير آن است. كودكان به راحتي سواري را با کاسپین ياد گرفته و در مسابقات شركت مي‌كنند.
