هدف از اين مطالعه، تبیین مسئولیت های اساسی دولت به منظور توسعه صنعت اسب کاسپین مي باشد. انجام این پژوهش مبتنی بر روش تحلیلی-توصیفی است.

صنعت اسب در دنیا یکی از صنایع پررونق اقتصادی بوده و به علت اینکه از سویی با ایجاد اشتغال زایی در پرورش و نگهداری اسب و از سوی دیگر جذب علاقمندان به رویدادهای مختلف سوارکاری موجب شده است تا این صنعت از گردش مالی بالا برخوردار می باشد.

هدف از اين مطالعه، تبیین مسئولیت های اساسی دولت به منظور توسعه صنعت اسب کاسپین مي باشد. انجام این پژوهش مبتنی بر روش تحلیلی-توصیفی است. نوع تحقیق کاربردی می باشد که منتج به الگویی نظامند جهت بیان مسئولیت اساسی و مهم دولت در حمایت از اسب کاسپین به منظور اتخاذ تدابیر و راهبردهای اساسی صنعت اسب ایران می باشد.

برای دستیابی به این هدف باید همه جوانب یک صنعت مورد توجه قرار گیرد. کسب و کارهای کوچک به حمایت دولت نیاز دارند. طبعاً برای رونق بخشی به تولید و پرورش اسب کاسپین که ارزش ژنتیکی و کاربری آموزشی بالایی در حوزه آموزش سوارکاری کودکان و نوجوانان دارد و هیچ نژادی در سطح جهانی توانایی رقابت با این نژاد منحصر به فرد را ندارد، همانند گوهر چون زعفران، پسته، فرش ایرانی و … نیازمند سیاست های حمایتی دولت است. برای حضور در بازهاری جهانی از راه اصولی و صحیح و جلوگیری از قاچاق محصول تولید شده به کشورهای همسایه و اروپا و امریکا، شناخت مسئولیت های مهم دولت ضروری و الزامی است.

واژگان کلیدی: اسب کاسپین، صنعت اسب، اشتغال زایی، حمایت دولت

کیومرث مولادوست*1، دکتر رضا مقدسی2
1- دانشجوی کارشناسی ارشد مدیریت کشاورزی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران
mola.farm.kavosh@gmail.com
2- دانشیار و عضو هیئت علمی گروه اقتصاد کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم تحقیقات، تهران.

این مقاله در «دومین همایش ملی مباحث نوین در کشاورزی» پذیرفته و ارائه شده است. همچنین این مقاله در ماهنامه دامپزشكي و بهداشت، ماهنامه تحليلي، خبري و آموزشي ، شماره 74-75، مهر و آبان 1394، ص 25 قابل مشاهده است

1- مقدمه

صنعت اسب، نقش مهمي در اقتصاد و شرايط اجتماعي بسیاری از كشورها، ايفا می كند. به عنوان مثال مي توان به نقش بسيار مهم صنعت اسب در اقتصاد ملي، دولتي و محل آمريكا اشاره كرد. اين صنعت بخش هاي كشاورزي، تجارت، ورزش، مسابقات و تفريح را در بر مي‌گيرد. در سال 2005 ميزان تأثير صنعت اسب بر توليد ناخالص داخلي آمريكا بيش از 101 ميليارد دلار برآورد شده است]9[. استفاده انگلستان از صنعت اسب به عنوان عامل اقتصادي بويژه، در شكوفايي و رونق اقتصادي مناطق روستايي است. در انگلستان دو استراتژي ده ساله مرتبط به هم( راهبردهاي توسعه صنعت اسب و راهبردهاي بهداشت و رفاه اسب) تدوين شده و در دست اجرا مي‌باشد. در انگلستان 5000 مركز پرورش اسب،‌ وجود دارد كه اين امر ضمن اشتغالزايي بيش از 250000 نفر، بازده اقتصادي برابر با 4/3 ميليارد پوند را براي اين كشور به دنبال داشته است]15[.

اسب بومی ایران براساس مقتضیات جغرافیایی، خیلی درشت اندام نبوده، در عوض نیرومند، صبور و اطمینان بخش است. این اسب ها قرن هاي متمادي براي انجام کارهاي سخت مورد استفاده قرار گرفته اند. در حال حاضر مهمترین نژادهاي اسب بومی ایران اسب کرد، ترکمن، دره شوري، عرب و کاسپین است]12[. اسب کاسپین با قدمت بیش از 5 هزار سال به عنوان قدیمی ترین نژاد اسب موجود در جهان تا چهل سال پیش منحصراً در ایران وجود داشت. این نژاد جد اولیه کلیه اسب هاي خونگرم دنیا است. در سال هاي گذشته در مجموع 32 راس کاسپین از ایران به انگلیس و امریکا صادر و در آنجا تکثیر شد. انجمن هاي ملی حمایتی در بیش از 15 کشور و انجمن جهانی آن در انگلیس تاسیس شد. این اسب اصیل ایرانی توسط مجامع مختلف بین المللی در معرض خطر انقراض معرفی شده است. هم اکنون تعداد 1600 راس از این اسب ها در دنیا و کمتر از 200 راس از آن در ایران]6[. به طور رسمی شناخته شده و احتمال وجود بیش از 500 راس از این نژاد در ایران وجود دارد که سواحل دریاي خزر محل اصلی پرورش اسب خزر است]12[.

دامداری و دامپروری از مهمترین عوامل زندگی و تداوم زندگی روستاییان و عشایر زحمتکش بوده و عامل بسیار مهمی در جهت جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها می باشد. پرورش دام و دامداری از نظریه تولید فنی دارای اهمیت اقتصادی و اشتغالزایی فراوان است]7[.صنعت پرورش اسب از دیدگاه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل ملاحظه و تامل است که به دلایل زیر اعم از؛ ا- کسب درآمد ملی و استانی، 2- ایجاد اشتغال، 3- توسعه شهرهای استان، 4- نقش اسب در تربیت بدنی و سوارکاری، 5- استفاده از اسب در امور کشاورزی و دامداری در مناطق کوهستانی ، 6- استفاده از اسب در پارک ها و تفرجگاه های طبیعی و مصنوعی به جای وسایط موتوری و آلوده کننده محیط زیست و 7- اسب از جنبه حفظ خزانه ژنی جانوری بسیار مهم و ارزشمند است]10[. بنابراین، علاوه بر جمعیت اصلی شاغل در پرورش اسب کاسپین در مناطق روستایی، بخش بزرگی از جمعیت شهرنشین بطور مستقیم و غیرمستقیم در صنعت پرورش و تولید آن می توانند مشغول باشند.

متاسفانه پرورش و توليد نژادهای بومی اسب های ایرانی در مناطق مختلف از بازگشت سود و سرمايه مناسبی برخوردار نیستند. و توجه جدی و تعریف کاربری مناسب آنها و تفکیک ژنتیکی آنها صورت نگرفته و یا کمتر موردتوجه بوده است. البته اسب کاسپین موردتوجه جهانی است. متاسفانه در ایران بسیار مورد بی مهری واقع گردیده و راهبردی جهت تولید و بازاری برای خرید و فروش داخلی وجود ندارد. و همچنین برای ورود به بازار جهانی مثل زعفران، پسته، فرش و … که بتواند به عنوان یک کشور اثرگذار باشد، سیاست و برنامه ایی وجود ندارد.

2- بیان مساله

يكي از ويژگي هاي محصولات كشاورزي نوسان پیوسته قیمت آنها است. در اقتصاد كشورهاي درحال توسعه و پیشرفته پايداري نسبي قیمت ها بسیار اهمیت دارد. ولي امكان تثبیت قیمت هاي محصولات كشاورزي به طور طبیعي بعید بوده و به طور معمول با اعمال سیاست هاي قیمتي برقرار مي شود]2[. عوامل بسیاري وجود دارد كه مي تواند منجر به نوسان قیمت ها در بخش كشاورزي شوند، از مهمترين اين عوامل مي توان به تغییرات فصلي در عرضه تولیدات، تغییرات دورهاي(سیكلي) در عرضه به دلیل طبیعت خاص تعادل در بازار كالاهاي كشاورزي، انتقال نوسان قیمت هاي جهاني به بازار داخلي محصولات كشاورزي و نوسان ناشي از روند عمومي قیمت ها اشاره كرد]14[. هر چند پرورش و تولید اسب کاسپین بطور مستقیم در شرایط کنونی فاقد چنین نوسانات قیمت می باشد ولی در جهت پرورش انبوه آن با متغیر بودن قیمت نهاده ها نظیر خوراک، بهداشت و دامپزشکی، نیروی کار و سایر نهاده های کشاورزی موثر در پرورش و تولید می تواند از این قاعده پیروی نماید.

بازار سنتي محصولات كشاورزي در ايران با مشكلات و نابساماني هاي ساختاري متعددي روبرو است. نوسانات شديد قيمتي محصولات كشاورزي كه پيامدهاي منفي فراواني را به دنبال خود دارد يكي از مهمترين مشكلات موجود در اين خصوص به شمار مي رود. عدم ثبات در قيمت محصولات كشاورزي از طريق ايجاد نااطميناني درآمدي براي توليدكنندگان اين محصولات، موجب افزايش عدم حتميت ذاتي موجود در اين بخش مي گردد]16[. عدم شفافيت و سياليت اطلاعات موجود در بازارهاي محلي محصولات كشاورزي به همراه حضور گسترده واسطه ها در بخش هاي مختلف توزيع و بازاريابي اين محصولات از ديگر مشكلات ساختاري بازار در بخش كشاورزي ايران محسوب مي گردد]5[.
ایران یکی از معدود نقاط کره زمین است که از منابع بسیار فراوانی از جمله نفت، معادن مختلف، منابع طبیعی، انواع دام و طیور برخوردار است. یکی از این منابع و ثروت های ملی کشور، وجود اسب های اصیل ایرانی بوده که سابقه تاریخی چندهزار ساله دارد. به گواه تاریخ، مهد اولیه پرورش اسب در دنیا کشور ایران بوده و اجداد تمام اسب های اصیل و ممتاز جهان منشاء ایرانی دارند. از طرفی دیگر، امروزه به دلایل متعددی از جمله بی توجهی به این ثروت و پتانسیل بالقوه، نسل بسیاری از اسب های اصیل ایرانی به سرعت رو به انقراض بوده و در حال ازبین رفتن می باشد]8[. دولت بایستی به عنوان بزرگترین حامی ذخایر ژنتیکی و منابع طبیعی و غیرطبیعی با اتخاذ سیاست های حمایتی و تشویقی، موجب افزایش تولید و پرورش اسب کاسپین شود و از راه اصولی و صحیح به بازارهای جهانی دست یابد و از قاچاق محصول تولید شده به کشورهای همسایه و اروپا و امریکا جلوگیری نماید.

3- روش شناسی تحقیق

هدف این تحقیق تبیین راهبرد‌های اساسی دولت به منظور دستیابی به توسعه صنعت اسب کاسپین می باشد. انجام این پژوهش مبتنی بر روش تحلیلی – توصیفی است. نوع تحقیق کاربردی می باشد که منتج به الگویی نظامند جهت ارائه راهکارهای مناسب و بیان مسئولیت بخش دولت در حمایت از اسب کاسپین به منظور اتخاذ تدابیر و راهبردهای اساسی می باشد.

4- یافته ها

چنانچه فرض کنیم موانع تولید و پرورش اسب کاسپین در ایران شامل؛ موانع اقتصادي از قبیل؛ عدم اطمینان از میزان عملکرد و دسترسی به بازار مناسب بعد از پرورش، محدودیت مالی و طول دوره ي تولید و موانع حمایتی و قانونی، موانع مدیریتی و موانع اجتمای و فرهنگی دسته بندی شود به منظور توسعه صنعت اسب کاسپین دولت در دو وزارتخانه جهاد کشاورزی به عنوان جایگاه تولید و پرورش و وزارتخانه ورزش و جوانان به عنوان مصرف کننده محصول و همچنین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری در بخش مصرف به عنوان کالای اساسی در گردشگری اسب و جشن های عروسی و مناسبتی باید راهبردهای لازم را اتخاذ نماید.

4- 1- اسب کاسپین

در سال 1344 هجري شمسی به دلیل پیدا شدن این حیوان در محل خزری توسط خانم لوییز فیروز – زنی امریکایی الاصل و فارغ التحصیل دامپروري از دانشگاه کرنل- آن را Caspian Pony نامید که کشاورزان محلی آن را با نام «مولکی» یا «پوزکی» به معنی پوزه کوچک، می شناختند. تحقیقات بعدي با تغییر نام این حیوان به «اسب مینیاتوري دریاي کاسپین ایران» و نهایتا به «اسب کاسپین» همر اه بود]6[. روند صادرات اسب کاسپین در جهان مطابق جدول شماه(1) می باشد. همانطور که در جدول شماره(1) مشاهده می شود بین سال هاي 1970 تا 1976، نه نریان و 17 مادیان، به طور مستقیم یا پس از توقف و تکثیر در کشور ثالث – به انگلیس وارد شد. این اسب ها از 19 خط خونی پایه بودند. آخربن محموله ایران در سال 1372 شامل هفت کاسپین به انگلیس صادرشد که تقویت کننده برنامه تکثیر آنها بود]6[.

جدول شماه(1): روند صادرات اسب کاسپین در جهان

سال صادرات کشور مبدا کشور مقصد تعداد (راس) توضیحات
1966 ایران ویرجینیا 1 نریانی به نام جهان
1970 ایران برمودا 3 و از آنجا به انگلیس منتقل شدند
1971 ایران انگلستان 2
1974 ایران امریکا 1 مادیان
1974 ایران انگلستان 5
1975 ایران امریکا 1 نریان
1975 ایران انگلستان 4 نژاد مادیان بود که ازآنجا به استرالیا منتقل شدند
1976 ایران انگستان 7 1 نریان و 6 مادیان
1993 ایران روسیه 7 به انگلیس منتقل شدند

منبع: دهقان و دهقان، 1391: 442

4- 2- تنظیم بازار

تنظیم بازار مجموعه ای از سیاست ها است که دولت ها به منظور برقراری تعادل در بازار و ثبات در عوامل اصلی بازار(قیمت و مقدار) اتخاذ می نمایند. این سیاست ها چنانچه اشاره شد تنها مختص ایران نیست، بلکه بیشتر کشورها بنا به ملاحظات اقتصادی و اجتماعی در بازار دخالت نموده و اقدام به تنظیم بازار کالاهای خاص می نمایند]4[.

بخش کشاورزی یکی از بخش های اقتصادی است و افزایش تولید در این بخش از اهمیت ویژه ایی در سیاست گزاری ها و برنامه ریزی های توسعه آن برخوردار است. عوامل و متغیرهای گوناگونی بر افزایش تولید بخش کشاورزی و دامپروری تاثیر می گذارد که از جمله می توان به بازار و مسائل مربوط به آن اشاره کرد. بازار محلی است که تولیدکنندگان محصول خود را عرضه و مصرف کنندگان نیز محصول خود را خریداری می کنند. در این شرایط، قیمت و مقدار تعادلی حاصل می شود. در واقع بازار به تولیدکننده در نوع و میزان تولید جهت می دهد و سود او را مشخص می سازد. از این رو وجود بازار فروش شفاف و منسجم و توسعه یافته می تواند در تولید، رفع نیازهای موجود و افزایش درآمد کشاورزان و … تاثیر مثبتی داشته باشد]3[. از آنجا كه توليد در بازار محصولات كشاورزي زمان بر است، بدون دخالت دولت نوسان قيمت و مقدار محصول مبادله شده در بازار امري طبيعي است. به عبارت ديگر، برخلاف محصولات صنعتي كه مي توان مدت فرآيند توليدشان را تغيير داد، براي تكميل فرآيند توليد محصولات كشاورزي باید مدت زمان معيني سپري شود]13[. براي حل مشكلات و با هدف كاهش يا تعديل نوسانات، در بازار دخالت مي كنند. نكته مهم اين است كه سياست هاي دولت براي رسيدن به اهداف موردنظر، بايد طوري برنامه ريزي شوند تا با دخالت به موقع در خريد يا فروش محصولات و نهاده هاي دامي مانع نوسان بيش از حد قيمت و مقدار تعادلي بازار شوند]1[.

بنابراین برای تنظیم بازار اسب کاسپین باید با اتخاذ راهبرد و سیاست های حمایتی از صنعت اسب ایرانی، تولید و پرورش این اسب را رونق بخشیده و افراد علاقمند را جذب این صنعت نماید. خلاصه مسئولیت های اساسی دولت در خصوص راه های توسعه صنعت اسب کاسپین طبق شکل شماره(1) بیان شده است.

شکل شماره(1): خلاصه مسئولیت های اساسی دولت در خصوص راه های توسعه صنعت اسب کاسپین

منبع: یافته های پژوهش

4- 3- تثبیت عرضه محصولات تولیدی
4-3- 1- سیاست های مالی: دولت با اعطای وام های بلندمدت و کم بهره ابزار مناسب برای تشویق تولیدکنندگان و پرورش دهندگان را در جامعه روستایی و حاشیه شهرها فراهم نمایید.
4-3- 2- تضمین فروش: دولت با تدوین مقرارت کاربری این نژاد از اسب در داخل، نسبت به تضمین فروش اسب های تولیدشده در بازار داخلی، نسبت به تشویق تولیدکنندگان به تولید اسب کاسپین اقدام شود.
4-3- 3- سیاست های تشویقی غیرنقدی
رویکرد احداث پونی کلوپ؛ با اعطای مجوز احداث باشگاه های پونی کلوپ و سیاست های حمایتی از آن، نسبت به جذب بخش خصوصی برای ترغیب به خرید از اسب های کاسپین تولیدشده اقدام شود. کاهش هزینه های تولید و نهاده های تولید برابر روش-های تولیدی محصولات کشاورزی و دامپروری نسبت به ایجاد انگیزه برای تولیدکنندگان.
4- 4- تثبیت تقاضای محصولات تولیدی بخش با تغییر در وضعیت موجود از طریق اصلاح ساختار آموزشی سوارکاری، تدوین سیاست های صادراتی، تدوین سیاست های کاربری گردشگری و توسعه گردشگری با اسب و رونق بخشی به ورزش های کودکان و اسب زیبایی و اهدای جوایز در خور و قابل توجه و تامین بخش اعظم جوایز از طریق دولت و بخش خصوصی در تثبیت درآمد تولیدکنندگان این صنعت و به الطبع نسبت به ایجاد انگیزه لازم در تولیدکنندگان گام برداشت.

4-4- 1- اصلاح ساختار آموزشی سوارکاری: ایجاد محدودیت تولید اسب های مشابه خارجی و جایگزینی این اسب در امر آموزش به جای اسب های خارجی و بزرگ جثه در آموزش کودکان و نوجوانان و اصلاح ساختار آموزشی سوارکاری در رده های کودکان و نوجوانان.
4-4- 2- ساختار بازارهای محلی و فروش حراج: رونق بخشی بازار حراج اسب و ایجاد سازوکار مناسب آن و برگزاری مداوم حراج در کنار تمام رویدادهای مهم سوارکاری.
4-4- 3- تدوین سیاست های صادراتی: سياست گذاري هايي مناسب در حوزه صادرات تولیدات اسب های داخلی انجام پذيرد كه مستلزم شناسايي و تشخيص عوامل موثر و مهم بر آنهاست. يكي از اقدام های مهم و اساسی، شناخت بازارهای خارجی و حفظ ذخایر ژنتیکی اين نژاد و ایجاد بستر لازم برای صادرات و جلوگیری از خروج قاچاق این نژاد ارزشمند به کشورهای همسایه و در نهایت به اروپا و آمریکا به منظور تثبیت خونی آن.
4-4- 4- تدوین سیاست های توسعه گردشگری با اسب: از نقطه نظر اجتماعی از اسب در بسیاري از مراسم ها، جشن ها و شادي-ها استفاده می شود. هنوز در برخی مراسم ها مانند جشن عروسی و شادي ها]11[، تعزیه و مناسک مذهبی از اسب استفاده می شود.
صنعت گردشگری با اسب در جهان وجود دارد که در جنوب اسپانیا، گراند کانیون آمریکا و بهترین آن در مغولستان است که گردشگران خاص و تورهای گردشگری خود را نیز دارد. گردشگری اسب تا حدود 10سال پیش در ایران اتفاق می‌افتاد و امروزه این تجربه در بخش های مختلف کشور وجود داشته و این صنعت در حال رونق می باشد. گروه‌هایی هستند که از این کار ارتزاق می‌کنند. استان های شمالی کشور که مهد پرورش اسب کاسپین می باشند از فرصت گردشگری مناطق شمالی کشور می توانند سود برده و قابلیت تلفیق عناصر اسب و گردشگری و طبیعت می تواند به افزایش کاربری و ایجاد بستر لازم برای خرید و فروش به طور اخص بازار صنایع اسب و گردشگری موثر بوده و بازار لازم برای این نژاد از اسب فراهم شود.
4-4- 5- ترویج و فرهنگ سازی: به عنوان یک محصول و کالای داخلی باید مورد توجه همه آحاد قرار گیرد. و نسبت به حفظ این ذخیره ارزشمند ژنتیکی و تبدیل آن به یک منبع درآمدی و اقتصادی پرسود دقدقه ی همه افراد از جمله بخش دولت به عنوان اصلی ترین حامی و مسئول حفظ و نگهداری منابع کشور و همچنین بخش خصوصی در تولیدکنندگان و مصرف کنندگان باشد.. ترویج فرهنگ حمایت از تولیدات داخلی و استفاده از تولیدات و محصولات داخلی نیاز به فرهنگ سازی در همه سطوح داشته و شناساندن و اطلاع رسانی اهمیت پرورش این اسب در روستاهای مناطق شمالی کشور بسیار حائزاهمیت است.

5- نتیجه گیری

اسب های بومی ایران عمدتا موردتوجه نبوده و در سطح جهانی شناخته شده نیستند. ولی این اسب ها در قرون متمادی نیازهای ایرانیان را برطرف نموده اند و هم اکنون نیز توانایی رفع بسیاری از سطوح نیازهای ورزشی و کاری ایرانیان را دارند. اسب کاسپین برخلاف سایر نژادهای ایرانی در دنیا ارزش خاص دارد و کاملا شناخته شده است. این نژاد به لحاظ فرم بدنی و کارایی بسیار بالا در حوزه آموزش سوارکاری کودکان و نوجوانان به شدت موردتوجه جهانی است.

بنابراین برای تنظیم بازار اسب کاسپین باید با اتخاذ برنامه و سیاست هایی اعم از رونق بخشی به بازارهای محلی، رونق بخشی حراج در کنار رویدادهای مهم حوزه مسابقات سوارکاری، تشویق تولید و پرورش، ایجاد بستر لازم و تشویق صادرات، ایجاد محدودیت تولید اسب های مشابه خارجی و اصلاح ساختار آموزشی سوارکاری رده های کودکان و نوجوانان از طریق جایگزینی این اسب به جای اسب های خارجی و بزرگ جثه و تشویق سرمایه گذاران با اعطای وام های کم بهره و بازپرداخت طولانی مدت به منظور رونق بخشی به کسب و کارهای کوچک در روستاها و شهرهای کوچک، تشویق و ایجاد بستر لازم برای ورود این اسب به عنوان کالایی مناسب جهت گردشگری با اسب در مناطق گردشگری جنگلی شمال ایران و غیره می تواند تولید و پرورش این اسب را رونق داده و افراد علاقمند را جذب این صنعت نماید.

مشکلات و تدابیر اشاره شده می تواند برای همه نژادهای اسب ایرانی لحاظ شود. این امر موجب رونق صنعت اسب ایران و تولیدات داخلی و اهمیت دادن به داشته های خودمان خواهد شد.

6- منابع:

1. آماده، حميد.(1385). طرح مطالعات بازار گوشت مرغ، مؤسسه پژوهش هاي برنامه ريزي و اقتصاد كشاورزي.
2. ابونوري، اسماعیل. مجاوريان، سیدمجتبی.(1381). تحلیل قانون يک قیمتي در بازار محصولات زراعي ايران، پژوهشنامه بازرگاني، شماره 25، صص 126- 85.
3. پاسبان، فاطمه. رحیمی صوره، صمد.(1383). بررسی و تحلیل بازار فروش محصولات کشاورزی در ایران و ارزیابی آن، خلاصه مقالات نخستین همایش کشاورزی و توسعه ملی، موسسه‌پژوهشهای‌برنامه‌ریزی‌واقتصادكشاورزی.
4. پرمه، زورار.(1386). بررسی سیاست های تنظیم بازار ایران و مقایسه آن با تجارب کشورهای منتخب(مطالعه موردی مرغ، تخم مرغ، روغن نباتی، قند و شکر)، بررسیهای بازرگانی، شماره 25، صص 11-3.
5. حسيني يكاني، سیدعلی.(1388). طراحي بهينه قراردادهاي آتي محصولات كشاورزي در ايران، پايان نامه دوره دكتري، دانشگاه شيراز.
6. دهقان، محمد جواد. دهقان، ریحانه.(1391). جایگاه جهانی اسب کاسپین و راهکارهاي حفاظت از آن، تهران، هتل المپیک، نخستین همایش علمی نژادهای اسب اصیل ایران، صص 447- 440.
7. علیپور، حسن.(1377). بررسی نظام ترویج دامپروری در ایران، جهاد، سال هفدهم، شماره 204و 205، صص 67- 63.
8. قره باش، آشورمحمد.(1390). اهمیت پرورش اسب ترکمه در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان گلستان، همايش منطقه ای دانش محوری در مديريت پايدار کشاورزی و منابع طبیعی، گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان.
9. قنبری، محمود. (1392). یورتمه اسب در اقتصاد، هفته نامه تجارت، شماره 44.
10. کاویان، عبدالله.(1377). اسب ترکمن و جایگاه آن در توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان گلستان، نخستین همایش توانمندی های استان گلستان. گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی استان گلستان.
11. کرمی، مرتضی.(1391). بررسی خصوصیات و کاربرد اسب بختیاري در عشایر استان چهارمحال و بختیاري، نگاهی به تاریخ پرورش اسب در ایران، مجموعه مقالات نخستین همایش علمی نژادهای اسب اصیل ایران، صص 435-439.
12. کیانی، علی. مقصودي،علی. دادفر، محمدجواد. رجبی، بهزاد. کامیاب کلانتري، روح اله. دیرکوندي، احسان.(1391). نگاهی به تاریخ پرورش اسب در ایران، تهران، هتل المپیک، نخستین همایش علمی نژادهای اسب اصیل ایران، صص 412- 402.
13. گیلان پور، امید. کهنسال، محمدرضا. پرمه، زورار. اسماعیلی پور، الهام.(1391). بررسی تاثیر مداخلات دولت در بازار گوشت مرغ، فصلنامه پژوهشنامه بازرگاني، شماره 63، صص 168- 137.
14. نجفي، بهاالدین. حاجي رحیمي، محمود.(1379). نوسانات قیمت محصولات كشاورزي: عوامل ايجادكننده و عواقب رفاهي، مشهد، مجموعه مقالات سومین كنفرانس اقتصاد كشاورزي ايران.
15. هنرور، افشار. 1388. طراحي الگوي بازاريابي گردشگري ورزشي در ايران، هفتمين همايش بين المللي تربيت بدني و علوم ورزشي.
16. Helmberger P.G., and Chaves J.P. 1996. The Economics of Agricultural Prices. Prentice Hall, New York.